Wzmianki o ruinach na wzgórzu pergamońskim pojawiały się co jakiś czas w relacjach podróżników i kupców europejskich, którzy od XV wieku odwiedzali te ziemie dość licznie.

Sporo interesujących szkiców po swojej wizycie w Pergamonie pozostawił włoski kupiec, podróżnik, humanista niejaki Ciriaco de 'Pizzicolli zwany również Cyriakiem z Ankony (1391-1452).

Cyriak z Ankony

To tego gościa z początku renesansu możemy nazwać ojcem archeologii.
Podróżując w pierwszej połowie XV wieku po Grecji, wyspach Morza Egejskiego, Anatoli, Libanie. Egipcie rysował i opisywał pozostałości starych kultur, wiele miejsc, prawidłowo zidentyfikował.

W podręcznikach historii często zetkniecie się z innym nazwiskiem „ojca archeologii”, a mianowicie z Niemcem Johannem Joachimem Winckelmannem (1717-1768).
O nim można powiedzieć, że jako pierwszy prowadził badania, które nazwiemy wykopaliskami archeologicznymi oraz że jest „ojcem” ale gałęzi archeologii zwanej klasyczną, zajmującą się starożytnym Rzymem i Grecją.

Mała próbka szkiców Cyriaka z 1447 roku, z podróży po Peloponezie, a dokładniej jego południowo-zachodnim cyplu , Mani do małej wioski Keria.

Rysunek Cyriaka

Zdjęcie rzymskiej płaskorzeźby

Jest to rzymski nagrobek, który został wbudowany w ścianę bizantyjskiego kościoła z XIII wieku.

Zwróćcie uwagę na dwie kolumny wbite w ziemię przed kościołem. One również pochodzą z czasów starożytnych.

Starożytne marmury były wtedy ( późne bizancjum), taktowane jako materiał budowlany. Zresztą podobnie traktowano w tym czasie, jak i później budowle starożytne w Rzymie np. Colosseum.

Kilkanaście lat temu ta płaskorzeźba została skradziona. Zostały nam po niej tylko zdjęcia i rysunek Cyriaka.

W kolejnych czterech wiekach Pergamon zwiedzali i opisywali kupcy oraz podróżnicy angielscy, niemieccy, francuscy którzy byli coraz liczniejsi w Joni.
W połowie XIX wieku ruiny zafascynowały Charlesa Texiera, francuskiego architekta i archeologa, odkrywcę pozostałości po Hetytach.

O prawdziwych wykopaliskach i to takich, którym od razu towarzyszyły fanfary możemy mówić od drugiej połowy XIX wieku. Wszystko zaczęło się od pojawienia się na terenie prowadzonych w okolicy Bergama, prac drogowych niemieckiego inżyniera i archeologa pasjonaty Carla Humana.

Carl Humann

Pierwszy raz przyjechał do miasta w 1864 roku. Kilkanaście kolejnych zajęło mu załatwianie pozwoleń na prowadzenie prac wykopaliskowych.
Cała fascynacja Pergamonem zaczęła się od odnalezienia potłuczonych marmurów pokrytych starożytnymi rzeźbami. Jak się później okazało były to fragmenty fryzu z ołtarza Zeusa. Tego ołtarza, który król Pergamonu Eumenes II wystawił po zwycięstwie nad Galami. (Tu więcej o Galach i Eumenesie)

To znalezisko stało się kamieniem węgielnym Pergamonmuseum w Berlinie, które
powstało w czasie ostrej rywalizacji między Londynem i Berlinem, kto ma ciekawsze zabytki w swoich muzeach.

W latach 1900-1911 pracami w Pergamonie kierował William Dorpfeld.
Wcześniej pracował w Troii z Schliemannem i tam rozgryzł o co chodzi z tymi warstwami w wykopie i dlaczego tak, a nie inaczej układają się w nich znaleziska.

William Dorpfeld

Stratygrafia – kolejność i wzajemna relacja warstw w wykopie, plus znajdujące się w nich artefakty ( skorupy, broń, ozdoby, kości) mówi o kolejności następujących po sobie kultur, osad, itp.

I wojna światowa przerwała prace do których wrócono dopiero w 1927 roku.  Badano wtedy między innymi Czerwoną Bazylikę, asklepion i górny zamek.

Kolejna przerwa wymuszona przez wojnę trawała do 1957 roku kiedy to na wykop wrócili archeolodzy niemieccy. Pergamon jest przez nich zmonopolizowany, że tak to ujmę, od początku prac w połowie XIX wieku po dziś dzień.