Efez, jedno z ważniejszych miast Azji (prowincji rzymskiej), czcił swoich nowych władców jak ci im przykazali i pozwolili. Świątynie Domicjana, koniec I wieku i Hadriana, pierwsza połowa II wieku były niewątpliwie dowodem lojalności wobec władzy. Pozwolenie na ich budowę było jednak również zaszczytem i powodem do dumy dla miasta. Nie były to jednak pierwsze budowle kultu państwowego. Niedaleko Odeonu jest mała budowla z czasów Augusta uznawana za miejsce kultu Juliusza Cezara.

Tyle zostało ze świątyni Domicjana w Efezie

Świątynia Domicjana zmieniła patrona po jego śmierci i skazaniu go przez senat na zapomnienie. Czczono tam jego ojca Wespazjana i brata Tytusa. Prawdopodobniej wcześniej również odbierali tam hołdy, ale teraz wszystkie ślady po Domicjanie skuto ze ścian, roztrzaskano jego pomniki. O tym cesarzu będzie niebawem mowa na Podkopie.

Kolejnym czczonym w mieście cezarem był Hadrian, którego świątynię wzniesiono przy drodze Kuretów. Fryz ozdabiający ją nawiązuje do niezwykłego powstania miasta. To co z niej zostało do dzisiaj jest warte obejrzenia.

Świątynia Hadriana

Z czasu rozkwitu miasta i intensywnego handlu, także z bogatym Egiptem, pochodzi kult Izydy i Sarapisa. Posągi Izydy znajdowano dość licznie w Efezie. Boginię przedstawiano między innymi jako dobrą matkę z maleńkim synem na kolanach. Często jest przedstawiana podczas karmienia piersią. Właściwie można powiedzieć, że mimo iż jej mężem i ojcem dziecka był wielki, choć martwy bóg Ozyrys, to samotnie wychowywała syna. Była powszechnie nazywana Matką Boga.

Ten posążek Izydy z małym Horusem pochodzi z X w p.n.e a jest w kolekcji Walters Art Museum

Na górnej agorze odnaleziono niedużą świątynie identyfikowaną czasem jako świątynia Izydy, ale są też głosy, że tzw. Serapejon, świątynia odnaleziona na tyłach Biblioteki była poświęcona bogom egipskim, Izydzie lub Izydzie i Serapisowi. Więcej o tej Matce Boga innym razem.

Jak to zazwyczaj bywało w miastach greckich i Efez miał swój heroon ( budowla poświęcona jakiemuś bohaterowi; to najczęściej jego prawdziwy lub symboliczny grób i świątynia). Nie wiemy dla kogo wzniesiono go w Efezie.

Bogiem, a raczej boginią czczoną od początku istnienia Efezu była Wielka Matka, Matka Bogów, czyli Kybele. To bardzo stare bóstwo. Figurki przedstawiające kobietę na tronie w towarzystwie wielkich kotów, lwów. Takie przedstawienia znaleziono na stanowiskach datowanych na VI tyś. p.n.e jak te z Çatalhöyük.

Figurka siedzącej kobiety z lwami znaleziona w Çatalhöyük
źródło Wikipedia
na licencji Creative Commons

Posąg Kybele z  Bitynii
źródło Wikipedia
na licencji Creative Commons

Kult tej bogini był trudny do wyplenienia. W V wieku nadal była popularna mimo, że stare kulty były od ponad stu lat zakazane w Imperium Romanum.

Głównym bóstwem Efezu była jednak Artemida. Ta czczona w Efezie odbiegała znacznie od schematu w jaki przedstawiano ja w reszcie starożytnego świata.

Cdn.