Wykopaliska w Dan, mieście leżącym na północy Izraela, trwały już wiele sezonów a oczom archeologów ukazało się sporo zaskakujących i ciekawych artefaktów.
Potrójna brama o łukowatym wejściu, z czasów gdy miasto zamieszkiwali Kananejczycy, mury i bramy wzniesione przez pokolenie izraelskie Dan, stare miejsce kultu rozbudowywane przez kolejne tysiąclecie – to niektóre z tych wielkich gabarytowo znalezisk. Poza nimi odkryto i drobniejsze a równie ważne rzeczy jak na przykład połamaną stele, pokrytą aramejskim tekstem.
W 1993 roku Avraham Biran prowadził prace wykopaliskowe przy bramie i murach pochodzących z przełomu IX i VIII w p.n.e. Odnalazł tam fragment potłuczonej steli, który użyto jako budulec do budowy bramy.
W następnym sezonie wykopaliskowym odnaleziono kolejne dwa fragmenty tejże steli. Oznaczono je jako A, B1 i B2. Dzisiaj można je oglądać w muzeum w Jerozolimie.
Israel Museum w Jerozolimie
biały napis to właśnie”dom Dawida”
Na licencji Creative Commons 4.0 Źródło Autor Oren Rozen
Takie stele jak ta połamana, wznosiło się dla upamiętnienia zwycięstwa, sukcesu władcy.
Dlaczego mieszkańcy miasta nie mieli ochoty oglądać steli dłużej?
Upamiętniała sukces, ale króla Damaszku a klęskę Izraela.
Jej fundatorem jest Hazael, król Damaszku, a powstała w połowie IX w p.n.e., tuż po jego zwycięstwie nad królami Judy i Izraela. Stela opisuje jak Izrael nękał kraj, jak to Hazael został królem.
Ba, chwali się on, że zabił obydwu królów.
Rozbita została po odzyskaniu miasta przez Izrael a jej kawałki użyto jak zwykłego kamienia i wbudowano w nową bramę. Stało się to w VIII w p.n.e, lecz przed 750 r p.n.e., gdyż z warstwy datowanej na tak, mamy ślady pożaru miasta i zniszczeń.
Stela zrobiła sporo zamieszania w środowisku archeologów i historyków rewizjonistów.
Poszło kolejny raz o Dawida.
Próba podważenia istnienia tego króla, a co za tym idzie i tak starego królestwa, miała także miejsce ( właściwie to kombinują co niektórzy jak koń pod górkę i dzisiaj) w przypadku steli Meszy o czym pisałam w artykule Król Mesza i jego ofiara dla Kemosza.
O co to zamieszanie wkoło steli?
Źródło
Tekst pisany w nawiasie kurysywą nie znajduje się na fragmentach steli a jest uzupełnieniem. Dlaczego takim a nie innym wytłumaczę niżej. Tekst umieszczony na B1 i 2 w tłumaczeniu da nam kilka istotnych informacji:
1. miejsce bitwy > walczył w Ab (el?)
2. imię Hadad – króla Damaszku
3 imiona króla Izraela i jego ojca oraz imię króla Judy panującego z nim równolegle:
>(Jo)rama syna A(chaba) <, >(Ahaz)jah syna<
W fragmencie A znajdziemy:
1 >poszedł Hadad przede mną<
2 >zabiłem króla Izraela<
3 >domu Dawida<
Skąd wiemy, że Hazael był fundatorem steli.
Jak sam mówi, jego poprzednikiem był król Hadad a konkretnie Ben-Hadad, który walczył z Izraelem („Ben- Hadad przychylił się do prośby króla Asy i wyprawił dowódców swoich wojsk przeciwko miastom izraelskim, spustoszył Iljon i Dan i Abel-Bet-Maacha, całe Kinneret, a poza tym całą ziemię Naftali” 1 Księga Królewska 15,20).
Jego następcą był Hazael. W Biblii mamy opisane okoliczności objęcia przez niego władzy w tych fragmentach 1 Księga Królewska 19, 15-17; 2 Księga Królewska 8,7-15.
„Ale Pan rzekł do niego: idź, wróć się drogą twą na puszczę Damaską, a gdy tam przyjdziesz, pomażesz Hazaela za króla nad Syryją; A Jehu, syna Namsy, pomażesz za króla nad Izraelem, a Elizeusza, syna Safatowego, z Abelmechola, pomażesz za proroka miasto siebie. I stanie się, że ktokolwiek ujdzie miecza Hazaelowego, zabije go Jehu, a ktokolwiek ujdzie miecza Jehu, zabije go Elizeusz. Jednakiem sobie zachował w Izraelu siedm tysięcy, których wszystkich kolana nie kłaniały się Baalowi, i których wszystkich usta nie całowały go”
Potem przyszedł Elizeusz do Damaszku, a Benadad, król Syryjski, chorował. I powiedziano mu, mówiąc: Przyszedł tu mąż Boży. I rzekł król do Hazaela: Weźmij w rękę swą upominek, a idź przeciwko mężowi Bożemu, i pytaj się Pana przezeń, mówiąc: Wstanęli z tej choroby? Przetoż szedł Hazael przeciwko niemu, a wziąwszy upominek w rękę swą, i ze wszystkich dóbr Damaskich brzemion na czterdzieści wielbłądów. I przyszedł, a stanął przed nim, mówiąc: Syn twój Benadad, król Syryjski, posłał mię do ciebie, mówiąc: Wstanęli z tej choroby? I odpowiedział mu Elizeusz: Idź, powiedz mu: Wprawdziebyści mógł żyć; wszakże okazał mi Pan, że pewnie umrzesz. Wtem pokazał mu, i stawił twarz swoję smutną, i płakał mąż Boży. Któremu rzekł Hazael: Czemuż pan mój płacze? I odpowiedział: Iż wiem, co uczynisz złego synom Izraelskim. Twierdze ich popalisz ogniem, a młodzieńce ich mieczem pomordujesz, i dzieci ich poroztrącasz, i brzemienne ich porozcinasz. Tedy rzekł Hazael: Co? Izali sługa twój pies, żeby miał czynić tak wielką rzecz? I odpowiedział Elizeusz: Okazał mi Pan, że ty będziesz królem nad Syrią. I odszedł od Elizeusza, a przyszedł do pana swego, który rzekł do niego: Cóż ci powiedział Elizeusz? A on rzekł: Powiedział mi, żebyś pewnie mógł żyć. A nazajutrz wziął Hazael kołdrę i zamaczał ją w wodzie, i rozciągnął na twarzy jego. I umarł (Benadad), a Hazael królował miasto niego.
Hazael walczył z Izraelem gdy królem był tam Joram, syn Achaba.
Król Izraela został ranny podczas bitwy pod Ramot Gileadzkim. Rannego, odwiedza król Judy Achazjasz ( Ahazjah – końcówkę „-jah” z hebrajskich imion w języku polskim tłumaczymy jako „-jasz”, stąd różne brzmienie imienia króla) – 2 Księga Królewska 8,25 – 9,3.
Skąd wiemy, że chodzi na pewno o Jorama i Achazjasza.
Tylko jeden raz w Judzie i Izraelu panowali jednocześnie królowie których imiona miały końcówki „jah” i „ram”, a do tego ojciec, tego z końcówką „ram”, miał imię zaczynające się na na „A”. Nie trzeba Sherlock’a Holmes’a do rozwiązania zagadki „kto jest kim” w tekście steli.
Bez wątpienia można też powiedzieć, że Hazael przyczynił się do śmierci obydwu królów.
Miasto w Izraelu zaczynające się na „Ab-” to Abel-Bet-Maaka, o którym czytamy w 1 Księdze Królewskiej 15, 20; 2 Księdze Królewskie 15, 29 i 2 Księga Samuela 20 wersy 14 i 19.
Dom Dawida.
Na koniec najbardziej bulwersujący co niektórych – „Dom Dawida”.
Normalnie przyjmuje się, że zwrot „dom” + imię założyciela dynasti/rodu znaczy tyle co „Królestwo”. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku „Domu Ormiego” – to Izrael, północne królestwo. Zresztą zwrot tego typu, nie jest niczym niezwykłym w tym okresie i na tym terenie.
W Biblii jest on często i gęsto używany i znaczy właśnie królestwo Judy, którym rządzili królowie wywodzący się od Dawida ( np. tu 1 Samuela 20:16; 2 Samuela 3:1.6, 7:26; 1 Królewska 2:33, 11:38, 12:16.20.26, 13:2, 14:8; 2 Królewska 17:21; 1 Kronik 17:24; 2 Kronik 10:16.19, 21:7; Psalm 122:5; Izajasza 7:2.15; Jeremiasza 21:12; Zachariasza 12:7.8.10.12, 13:1).
1 Samuela 20:16 „I uczynił Jonatan przymierze z domem Dawidowym, mówiąc: Niech tego szuka Pan z ręki nieprzyjaciół Dawidowych. „
1 Kronik 17:24 „ Niechajże się tak stanie, i niechaj będzie uwielbione imię twoje aż na wieki, aby mówiono: Pan zastępów, Bóg Izraelski, Bogiem jest nad Izraelem; a dom Dawida, sługi twego, niechaj umocniony będzie przed twarzą twoją. „
Jeremiasza 21:12 „O domie Dawidowy! Tak mówi Pan: Odprawujcie sąd każdego poranku, a wyrywajcie uciśnionego z ręki gwałtownika, by snać nie wyszła jako ogień zapalczywość moja, a nie gorzała, tak, żeby nie był, ktoby ugasił dla złości spraw waszych.„
Gdyby nie imię Dawida w tekście z IX w p.n.e. wszystko byłoby jasne, oczywiste, teraz jednak mamy problem.
Brak kropki, między słowami „dom” i „Dawida” otworzył dyskusję. Jej brak, to jak twierdzą niektórzy dowód, że mamy do czynienia – ich zdaniem, z legendarnym jeno królem Dawidem, a w tekście ze steli jest to jedynie nazwa jakiejś osady, miasta z tego terenu.
Hm… tyle, że nikt jak do tej pory nie znalazł wzmianki choćby o takowym miejscu.
No i kontekst raczej wyklucza, że mowa tu o jakiejś hipotetycznej osadzie.
Nawet gdyby pominąć ten zwrot i osobę tak kłopotliwą dla niektórych jaką jest Dawid to nadal mamy dowód na istnienie w IX w p.n.e. królestwa Judy i królestwa Izraela, które rozciąga się do Dan i najwyraźniej jest państwem silnym i mającym znaczenie w regionie.
Nie pasuje to do tezy niektórych współczesnych historyków i archeologów negujących tak wczesne istnienie królestwa i królów w Izraelu.
Jak widzicie kilka kawałków kamienia może być wielkim a jednocześnie kłopotliwym odkryciem dla badaczy 😉
Beata
Uważasz, że artykuł może się komuś przydać – prześlij go dalej.
Chcesz być informowany o nowych wpisach na Podkopie subskrybuj go na maila (w bocznej kolumnie strony).
Pomożesz mi w utrzymaniu i rozwoju Podkopu stawiając mi „kawę” lub zostając Patronem Podkopu.
